وقتی نام شهر شیراز را می شنویم اولین چیزی که ناخودآگاه به ذهن همه مان خطور می کند این شهر معروف است «خوشا شیراز و وشف بی مثالش، خداوندا نگهدار از زوالش» و همین یک بیت شعر به خوبی در وصف این شهر زیبا، حق را تمام می کند.
شیراز یکی از زیباترین شهر های کشور است و همیشه در بین مقاصد سفری مردم کشور قرار دارد. البته کسانی که به شیراز سفر می کنند تنها مردم کشور خودمان نیستند و بسیاری از مسافران شهر شیراز را توریست های خارجی نیز تشکیل می دهند. شیراز یکی از شهر های ادیب پرور کشور است و برجسته ترین شاعران و هنرمندان ایران ما، از اهالی شهر شعر و هنر شیراز هستند. در این مقاله قصد داریم تا در یک بررسی کامل، نگاه به موسیقی شیراز داشته باشیم.
آشنایی با هویت فرهنگی مردم شیراز
حتما نیاز نیست به شیراز سفر کنید که بتوانید با بافت فرهنگی و سنتی مردمان خونگرم و مهمان نواز این شهر آشنا شوید. مردم شیراز به قدری اصیل و با فرهنگ هستند که آوازه و شهرت بسیاری در تمام کشور دارند. صحبت کردن در مورد موسیقی شهر زیبای شیراز هم بدون در نظر گرفتن بافت فرهنگی اش اصلا ممکن نیست.
شهر شیراز از گذشته تابحال، به طور کلی میهمان ۵ قوم مختلف از اوقام اصیل ایرانی بوده است که همچنان در گوشه و کنار شهر مشغول به گذران زندگی هستند. اقوام فارس، لر، ترک، عرب و کولی نشین که همگی باهم تشکیل دهنده بدنه فرهنگی شهر شیراز اند.
اما در بحث هنر و فرهنگ و به خصوص موسیقی اصیل شیرازی، این شهر تمام شهرت خود را مدیون اقوام فارس ها، ترک های قشقایی و لر های کهکیلویه و بویراحمد است، پس بیاید نگاهی دقیق به سبک موسیقی شیراز داشته باشیم. برای اطلاع بیشتر از فرهنگ و آداب و رسوم مردم شیراز به مقاله زیر مراجعه کنید.
موسیقی، فرهنگ و آداب و رسوم بومی مردم شیراز
موسیقی شیراز، سبکی اصیل در بین شهرهای ایران
اگر تنها کمی دقت کنیدف متوجه خواهید شد که چیزی به نام موسیقی تهرانی یا کرجی و یا همدانی نداریم، اما با اطمینان می توانیم در مودر سبک موسیقی شیرازی صحبت کنیم. البته این جمله در بحث برتری و یا نقش دیگر شهرهای گفته نشده است و تنها تاکیدی بر شفافیت موضوع است.
تقریبا تمام اقوام کشور دارای آلات موسیقی و سبک های خاص خود هستند، اما در شیراز علاوه بر آلات موسیقی بومی، شاهد سبک موسیقی بومی و خاصی نیز هستیم. یکی از شاخص ترین افرادی که همیشه نامش در تاریخ موسیقی شیراز به چشم می خورد، فردی به نام محمد رضا درویشی است. وی اصالتا اهل شهر گراش در استان فارس، از توابع شهرستان لار است و در همکاری با فردی به نام زنده یاد عطا جنگولک به گردآوری، آوانگاری و انتشار ۲۰ ترانه محلی استان فارس و شهر شیراز پرداخت.
البته تمام ترانه هایی که در این مجموعه جمع آوری شد مختص به شیراز نیستند و ردپای ترانه های جهرمی، بیدکانی، حاجیانی و مرودشتی هم به چشم می خورد. یکی دیگر از افرادی که در این حوزه تلاش چشمگیری داشت، فردی به نام حسن صفری است. وی تار نواز و بومی شیراز است و تعداد دقیق آهنگ های بومی شیراز را تا ۳۰ عدد عنوان کرده است.
موسیقی شیراز، نمادی از نوع دوستی و مهربانی در بین مردم فارس
موسیقی یکی از سبک های هنری است که به خوبی نشان دهنده نوع تفکر ورفتار مردمان هر منطقه است. در بین موسیقی مردم شیراز نیز یکی از نکاتی که به خوبی به چشم می خورد، نوع دوستی و مهربانی است. مردم شیراز به خوش گذرانی و شادی شهرت دارند و همه در کشور مردم این سرزمین را به چنین اخلاقی می شناسند. در ترانه های شیرازی هم به راحتی می توانید رفتار های نوع دوستانه را ردیابی کرده و حتی نیم نگاهی هم به دوره نظامی گری در شیراز داشته باشید.
در آهنگ های شیرازی چیزی به نام سبک حماسی و حماسی گری نداریم و این یکی از نقاط تفاوت با دیگر موسیقی های بومی کشور است. همچنین مردم شیراز خیلی اهل عزا و ماتم هم نیستند و بیشتر آهنگ هایشان سبکی شاد و دلنشین دارد. حتی در بین ترانه های عاشقانه، که همیشه در تمام فرهنگ ها مضمونی اندوهگین دارند، ردپایی از ماتم و غم در شعرهای عاشقانه شیراز وجود ندارد.
افراد شاخص در موسیقی اصیل شهر شیراز
از جمله افراد مشهور وصاحب نام در موسیقی شیراز باید به زنده یاد صمد بردیده معروف به صمد عقاب اشاره کنیم. صمد عقاب در طول زندگی خود ۲۰ آلبوم مختلف را به جا گذاشت که در کنار افرادی مانند غضنفر راستی، اکبر زیگلری، گلنار دقهان و شکر شیرازی، موسیقی شیراز را به جایگاهی والا رساندند.
البته شخصیت های به نام و معروف در موسیقی شیراز تنها به همین افراد خلاصه نمی شود و کسان بسیاری در زنده نگاه داشتن و گسترش سبک موسیقی در شیراز زحمت کشیده اند.
آلات موسیقی معروف در شهر شیراز
اما چه آلات موسیقی در شهر شیراز معروف و پر استفاده است؟ عمده ترین آلات موسیقی که در شیراز و در بین هنرمندان این شهر رواج دارد به شرح زیر است:
- کرنا: اگر تابحال کرنا ندیده اید، سازی کشیده و شبیه به سورنا است با این تفاوت که طول بیشتری دارد و دهانه اش گشاد تر است. صدای این ساز از سورنا هم کمی بم تر است و بیشتر حالتی شیپور مانند دارد.
- سورنا: این ساز تقریبا در بیشتر شهرهای کشور دیده می شود و استفاده از آن در بین مردم کشورمام رواج زیادی دارد.
- دونای یا نی جفت: این ساز تنها مختص به استان فارس است و ساز بومی شیراز به حساب می آید که نوای شاد و دلنشینی هم دارد.
- نی لبک: نی لبک هم از دیگر آلات موسیقی است که در بین مردم کشور و قوم عشایر رواج بسیاری دارد. مردم شیراز نیز در بین ساز و آواز های خود از آن استفاده می کنند.
- تار: تار معروفترین و رایج ترین آلت موسیقی در بین مردم استان فارس است. به خصوص در بین قوم هایی که در بخش شمال غرب استان فارس زندگی می کنند.
- کمانچه: این ساز بیشتر مختص ترک های قشقایی شیراز و استان فارس است و به حق استادانی بی مانند در نواختن این ساز هستند.
- دایره: دایره نوازی هم در بین مردم شیراز به خصوص در مراسم های شاد و عروسی رواج بسیار زیادی دارد.
- نقاره: نقاره چیزی شبیه به طبل است، اما طبل هم نیست. نقاره از دو کاسه بزرگ و کوچک تشکیل شده است که روی دهانه های آن پوست حیواناتی مانند گوسفند و بز را می کشند. این پوست را با طناب برروی لبه های محکم می کنند و همراه با دو قطعه چوب با آن موسیقی می نوازند. نقاره سازی است که در همراهی با سورنا نواخته می شود.
- دهل: این ساز یکی از معروفترین آلات موسیقی در بین مردم کشور ماست و در بیشتر مناطق کشور نواخته می شود. دهل در گذشته برای بیان خبرهای مهم استفاده میشد اما امروزه در مراسم های شاد و رقص های جمعی کاربرد دارد.
موسیقی در شیراز یکی از جاذبه هایی است که حتی اگر اهل موسیقی هم نباشید، حتما شما را جلب خواهد کرد. بهترین و اصیل ترین نمونه از موسیقی شیرازی را هم باید به قوم ترک نشین قشقایی شیراز اختصاص بدهیم. از جمله های آهنگ های معروف قشقایی های شیراز که همگی مضمونی بر دلدادگی و محبت دارند می توانیم به «سحرآوازی»، «جنگ نامه»، «محمد طاهر بیک»، «معصوم»، «صمصام»، «کوراوغلو»، «محمود و صنم»، «محمود و نگار»، «باش خسرو»، «هلیله خسرو»، «بیستون»، «حیدری»، «گرایلی»، «باش گرایلی»، «باسما گرایلی» و «کرمی» اشاره کنیم که نمونه هایی زیبا از موسیقی اصیل شیراز اند.
موسیقی سنتی شیرازی یکی از جاذبه هایی است که در سفر خود حتما باید زمانی را برای دیدار و شنیدن آن اختصاص دهید. پیشنهاد می کنیم در سفر بعدی خود حتما به فرهنگسراهای شیراز که برای برگزای موسیقی های محلی استفاده می شود، سری بزنید.